Hücre siklusu ve kanser

H�CRE SİKLUSU VE KANSER Organizma/organ/doku gelişimi, h�crelerin b�y�me ve �oğalmalarını i�erdiği gibi h�cre �l�mlerini de sağlar. Hasarlı dokuların onarımı somatik h�crelerin ve destek dokunun �oğalması ile ger�ekleşmektedir1. H�cre b�y�mesi, farklılaşması ve �oğalmasında rol� olan proto-onkogenlerde meydana gelen mutasyonlar t�m�r gelişimine, t�m�r baskılayıcı genlerde meydana gelen mutasyonlar ise h�cre siklusunun inhibisyonunu engelleyerek anormal h�cre b�y�mesine neden olur2. Homeostasis; h�cre �oğalması, b�y�menin durdurulması ve apoptozis (programlı h�cre �l�m�) ile s�rd�r�lmektedir2. H�cre b�y�mesi ve �l�m arasındaki dengenin bozulması hiperplazi veya neoplaziye neden olur1. Pozitif veya negatif uyaranlar genetik lezyona yatkın h�crelerde, malign �oğalmaya neden olabilir. Malign gelişimi en aza indirmeye yardımcı mekanizmalardan birisi nekrozdur. Nekroz (kontrols�z h�cre �l�m�) h�cre şişmesi ve hızlı dejenerasyon olarak tanımlanır. Apoptozis, nekrozdan farklı olarak fizyolojik koşullarda meydana gelen ve doku homeostazisini sağlayan �l�m şeklidir. Programlı h�cre �l�m� apoptozisin normal h�cre d�ng�s�nde ve fizyolojik s�re�lerde rol� vardır. Apoptotik h�crelerde h�cre b�z�lmesi, kromatinin kondanse olması, sitoplazmik tomurcuklar ve apoptotik cisimciklerin oluşumu gibi morfolojik değişimler meydana gelir3. Makrofajlar apoptotik h�cre ve cisimciklerini fagosite eder. Doku zedelenmesinde ilk etmen reaktif oksijen t�revleridir. Reaktif oksijen t�revlerinin hedefleri plazma zarında ve diğer h�cre kompartmanlarında bulunan proteinler, lipidler, karbohidratlar ve n�kleik asitlerdir3. Son yıllarda nekrozun da programlanmış olabileceği ve organizma homeostasis mekanizmalarının bir par�ası olduğu y�n�nde g�r�ş oluşmakla birlikte daha yaygın olarak nekroz ind�klenmesi olası tedavi mekanizması olarak değerlendirilmektedir. Nekrozda �len h�crelerden HMGB1 (High mobility group protein B1) ve HDGF (hepatoma derived growth fact�r) gibi molek�llerin salınımının imm�n cevabı uyardığı veya yara onarımını aktive ettiği d�ş�n�lmektedir4. Apoptozis, normal h�cre �l�m�n�n yanısıra mutant h�cre �oğalmasını �nleyen �nemli bir yoldur. H�cre siklusu ve apoptozisde �ok sayıda protein ikili rol oynar. �evresel fakt�rlerle meydana gelen DNA hasarı h�cre siklus kontrol mekanizmalarının bozulmasına neden olur. Pek �ok kanser tipinde h�cre siklus kontrol noktalarında mutasyonlar belirlenmiştir2. B�y�menin durdurulması (growth arrest), DNA onarımı ve apoptozis’in engellenmesi kanser gelişiminde kritik yolaklardır.5 T�m�r baskılayıcı genlerde mutasyonlar hasarlı h�crelerin h�cre sikluslarının ilerlemesine ve t�m�r gelişimine neden olur2,6. Genomun gardiyanı olarak da tanımlanan p53 proteini karmaşık etkinliklere sahip ve h�cre siklusunu baskılayan bir proteindir2. p53, h�cre d�ng�s�n� d�zenleyen bir transkripsiyon fakt�r�d�r. Bir�ok organizmada kanserin baskılanmasında rol� olan �ok �nemli bir proteindir. p53 proteini h�cre b�y�mesinin durdurulması, programlanmış h�cre �l�m�, h�cre farklılaşması ve DNA tamir mekanizmasının başlatılmasında da rol alır. p53, mutant h�cre �oğalmasına karşı genomun korunmasında �nemli rol oynar2,6. 1.NORMAL H�CRELERDE H�CRE SİKLUSU S�rekli b�l�nen h�crelerde mitozdan sonra siklus G1-S-G2 (interfaz) ve M (mitoz) şeklinde tekrarlanır. Bu s�re�te h�cre uyarımı ve b�y�me meydana gelmekte veya b�l�nme sinyali almadıkları s�rece istirahat fazı G0 da durmaktadırlar2,7 . G1, S, G2 fazları (Interfaz) h�cre siklusunun %90’nını kapsar ve 16-24 saat s�rer. Mitoz b�l�nme ise 1-2 saat s�rmektedir. H�cre b�y�mesi G1 fazında kısıtlayıcı nokta (R point) tarafından koordine edilir. Kısıtlayıcı noktada h�cre duracak veya h�cre siklusunu tamamlayacaktır7,8. G1 fazında h�creler kendi �evrelerini kontrol eder, sinyalleri alır ve b�y�meyi ind�kler. Bu fazda DNA sentezi (replikasyonu) i�in hazırlık yapılır. RNA ve protein sentezi olur. S fazında ise DNA sentezlendikten sonra, G2 fazında h�cre b�y�meye devam eder aynı zamanda RNA sentezi, protein sentezi ger�ekleşir ve h�cre mitoza hazırlanır. Mitoz; profaz, metafaz, anafaz ve telofazdan oluşmaktadır. Telofazda sitoplazmik b�l�nme tamamlanır ve aynı genetik materyalli iki yeni h�cre meydana gelir. H�cre siklusunda bir faz tamamlanmadan sonraki faza ge�ilirse genetik materyal tam ve doğru kopyalanmadığı i�in h�crede hasar meydana gelebilir. H�cre siklusunda G1-S ge�işinde, G2-M ge�işinde ve metafaz-anafaz ge�işinde kontrol noktaları vardır. Bu kontrol noktalarında h�crenin siklusa devam edip etmeyeceği kararı verilir7. Radyasyon veya toksinle muamele edilen h�crelerde DNA’da meydana gelen hasara g�re h�cre siklusu kontrol noktaları G1 den S fazına veya G2’den mitoza ge�işi engeller. DNA’da meydana gelen hasar DNA sentezini de inhibe edebilir. DNA’sı replike olmamış h�crelerde mitoza giriş kinaz komplekslerinin inaktivasyonu ile engellenir7. H�cre siklusunda iki tip gen grubunun rol� vardır: Onkogenler (Her 2, lneu, ras,c myc vb) ve t�m�r baskılayıcı genler p53 ve Rb (Retinoblastoma geni)9. Onkogenler, kanser gelişimini doğrudan ve dolaylı olarak etkileyen gen grubudur. T�m�r baskılayıcı genler ise kanser gelişimini baskılar1. p53 geni işlevini kaybederse h�cre b�y�mesinin kontrol� ortadan kalkar ve DNA tamiri olmadan h�cre siklusu kontrols�z devam eder. Normal h�crelerde DNA hasarı olduğunda, p53 genomik kararlılığı sağlar ve h�cre siklusunu G1’de inhibe eder ve h�creye tamir i�in zaman kazandırır. Hasar tamir edilemiyorsa h�cre apoptozise gider7,9 . Hu W ve ark. farelerde p53 ve onun d�zenleyicileri Mdm2’nin embriyo implantasyonunda da rol� olduğunu ileri s�rm�şlerdir10. Normal h�crelerde Rb h�cre siklusunu G1 fazında inhibe eder. Retinoblastoma ve osteosarkom t�m�r h�crelerinde Rb gen inaktivasyonu g�sterilmiştir. B�y�me uyarısı, h�creden b�y�me fakt�rlerinin salınımı ile başlar. B�y�me fakt�rleri h�cre zarında �zg�n resept�rlere bağlanır ve sinyaller sitoplazma proteinlerine iletilir. Bu sinyaller �ekirdekte transkripsiyon fakt�rlerinin salınımına ve h�crenin h�cre siklusuna girmesini sağlar4,11. H�cre siklus saati h�cre siklusunun ilerleyip ilerlemeyeceğini belirler veya h�creyi �l�me y�nlendirir8,9. 1-1. H�cre siklus kinazları H�cre siklusu siklinler (cyc=cln), siklin bağımlı kinazlar (cdk) ve siklin bağımlı kinaz inhibit�rleri (CDI) tarafından kontrol edilir. Bu proteinlerin d�zeyleri h�cre siklusunun farklı fazlarında farklılıklar g�sterir. Siklin bağımlı kinazlar G1-S-G2 ve mitoza ge�işi kontrol eder.2,7,9 Memeli h�crelerinde h�cre siklusunun d�zenlenmesinde işlevleri en iyi bilinen onbir tane siklin bağımlı kinaz (cdk 1-11) ve 16 siklin (siklin D (D1, D2 ve D3); siklin E (E1, E2), siklin A (A1, A2) ve B (B1, B2) rol oynamaktadır (Tablo 1)2,7,9,11,12. Siklin D, E, G1/S fazlarının sınırında ge�ici olarak sentez edilir ve h�cre S fazına girdiğinde hızla yıkılır, Siklin A ve B, S/G2/M faz ge�işlerinde sentezlenir, siklin A1 mayoz ve embryogenesis de, siklin A2 �oğalan v�cut h�crelerinde bulunur. Siklin B1’in siklin B2’nin fonksiyonlarını kontrol ettiği d�ş�n�lmektedir12. Cdk’lar protein fosforilasyonu yapan enzimlerdir. Cdk aktivitesi DNA sarmalının a�ılması i�inde gereklidir. Replikasyon �ncesi kompleks’in (PRC: Prereplicative compleks) birka� bileşeni fosforile olur. Yeni replikasyon orijinleri mitozun sonunda cdk aktivitesi d�şene kadar yeni PRC kompleksleri oluşturamaz. Bundan dolayı her h�cre siklusunda DNA bir kez replike olur13,14. Cdk’lar siklin’e bağlandığında aktifleşerek aktif siklin-cdk komplekslerini oluştururlar. Siklinler bu komplekslerin d�zenleyici alt birimleri, cdk’lar ise katalitik alt birimleridir15. Cdk, siklin (yapısal proteini) ve kinaz (enzim)inden oluşmaktadır9. Herbir cdk katalitik altbirimi farklı d�zenleyici altbirimle biraraya gelebilir. H�cre siklusu boyunca kinaz komplekslerinin aktivite d�zeyi değişir. Bu nedenle h�creler DNA’larını bir kez replike eder ve kromozomların yavru h�crelere uygun dağılımı sağlanır. Siklin-siklin bağımlı kinaz komplekslerinin (cyc-cdk) d�zenlenmesi, cyc altbiriminin h�credeki konsantrasyo-nuna, fosforillenme durumuna ve inhibit�r molek�llere bağlıdır. Siklinler h�cre siklusunun farklı fazlarında bir taraftan sentezlenirken diğer taraftanda yıkılırlar. Memelilerde Cdk 2, Cdk 4 ve Cdk1(cdc 2)’in, siklin D, E, A ve B ile birlikte ekspresyonu olmaktadır2,9 . Siklin E ekspresyonu E2F transkripsiyon fakt�rlerine bağlıdır16,17. Herbir siklin �zg�n olarak belirli bir fazda en y�ksek değere ulaşır, sonraki faza girerken hızla yıkılır. Siklinlerin d�zeyleri transkripsiyon d�zeyinde d�zenlenir. Yıkımları ise ’ubiquitin’’ yolağı ile sağlanır Aktif cyc-cdk komplekslerinde cdk altbirimi Thr 161 amino asidinden fosforillenmişdir. Bu fosforilasyon cdk’yı aktive eden kompleks (cak)’ın aktivitesi ile meydana gelir18. Bir kez aktive olan cyc-cdk kompleksi, DNA replikasyonu ve mitozdaki bir�ok işlemin kontrol�nde rol� olan proteinleri fosforiller. Protein kinazlarla cyc-cdk altbirimlerinin fosforilasyonu ile kinaz kompleksi inaktive olur7,9,11. Cdk’ların aktiviteleri sadece siklinlerle d�zenlenmez ayrıca fosforilasyon ve defosforilasyona yol a�an başka yollarla da d�zenlenir. Siklin bağımlı kinaz inhibit�rleri (CKI): H�cre siklus inhibit�r proteinleri (CKI) cdk aktivitesini kontrol eder. Bu proteinler cyc-cdk kompleksi oluşumunu ve DNA replikasyonunu inhibe eder. CKI’lar h�cre siklusunu frenlediklerinden t�m�r baskılayıcı genlere de adaydır. Etkiledikleri cdk ve inhibisyon mekanizmalarına g�re iki farklı CKI ailesi vardır. Bunlardan ink 4 ailesinde p15, p16, p18, p19’ G1 fazındaki cdk4 ve cdk6’yı bağlayarak cyc-cdk kompleks oluşumunu inhibe eder (Şekil 2a). Cip/Kip ailesinde ise p21, p27, p57 bulunmaktadır. Cip/Kip ailesi cyc-cdk kompleksini inhibe etmektedir (Şekil 2b )2,7,9,11,12. G2 fazında siklin B cdk1(cdc-2)’in tam aktivasyonunu sağlayarak mitoza girişi tetiklemektedir (Şekil 2c)9,11,12. Genellikle, farklı kanser h�crelerinde h�cre siklusunun G1-S fazını kontrol eden proteinlerin inaktif olduğu, G2-M fazlarını kontrol eden proteinlerde ise değişimin daha az olduğu belirtilmektedir1,2,19. 1-2. Normal h�crelerde G1-S ge�işi B�y�meyi uyaran sinyaller G1 fazı başlangıcında siklin D d�zeyini sonraki evrede ise siklin E artışına neden olur (Şekil 3)2,9,11,12,20. Kısıtlayıcı noktada (R point) b�y�me inhibit�r fakt�r (Rb, Retinoblastoma) h�crenin S fazına girip girmeyeceğini belirleyen anahtar gibi rol oynar7,4,8,9,11,21. Kısıtlayıcı nokta ge�ilirse h�cre DNA sentezinin olduğu S fazına girer. DNA sentezi sırasında iplik�iklerin birbirinden ayrılması ile DNA hasara �ok duyarlı hale gelir ve bu nedenle S fazı hızlı ge�ilir4. H�cre siklusunun ilerlemesi Rb proteininin fosforillenmesi ile belirlenmektedir22. Az fosforillenmiş (Hipofosforile) Rb E2F transkripsiyon fakt�r�n� bağlıyarak inaktifleştirir11,23,24. E2F’nin inaktifleşmesi sonucu h�cre S fazına ilerleyemediğinden siklus durur. İstirahat halindeki (Go fazında) h�cre b�l�nme sinyali aldığında hipofosforile Rb G1 fazının sonuna doğru cyc’nin cdk ile birleşmesi ile cyc-cdk kompleksini oluşturur ve bu kompleks Rb proteinini fosforiller7,11,24. Fosforillenen Rb proteininden E2F salınır, E2F ‘nin siklus ilerletici etkisi ile S fazına giriş i�in gerekli genlerin transkripsiyonu aktive olur ve h�cre S fazına girer6,9,11,12,18,19,24-26. H�cre siklusunun S fazına ge�işini G1 fazında aktive olan siklinler sağlar. Go fazında bu siklinlerin �oğunun ekspresyonu olmaz. G1 cyc-cdk kompleksleri transkripsiyon fakt�rlerini aktive etmektedir. B�y�me fakt�rleri, otokrin uyarım, lektinlerle mitojenik uyarım veya Ras yolağı gibi h�cre i�i sinyal yollarında mutasyon, h�crelerin tekrar G1 fazından siklusa girmelerini uyarabilir9,27. İstirahat halindeki h�crelerde, başlangı�ta mRNA’sı stabil olmayan siklin D az miktarda bulunur. Go’da b�y�me fakt�rleri ile uyarım, siklin D sentezini ardından siklin E’nin birikimini uyarır.20 B�y�me fakt�rleri olmadığında siklin D d�zeyi hemen d�şer1,7,11,20. Embriyonik h�crelerde siklin E d�zeyleri devamlı y�ksektir28. H�cre siklusunda Rb aktivitesi ICBP90 transkripsiyon fakt�r� ile protein d�zeyinde d�zenlenebilir29. G1-S ge�işinde, b�y�me fakt�rlerine cevap olarak siklin D d�zeyi artar. Siklin D artışı ile siklin D-cdk 4(cdk 6) kompleksi oluşur. Siklin D ve cdk 4‘�n ve de onların aktif komplekslerinin birikimi p16’nın inhibit�r rol�n� ortadan kaldırır ve Rb (retinoblastoma gen) fosforillenir24,30. Az fosforillenen Rb, E2F transkripsiyon fakt�r�n inaktivasyonuna neden olan histon deasetilaz (HDAC) enzimine bağlanır31. Rb’nin fosforillenmesi S fazının başlaması ve ilerlemesi i�in gereken genlerin ge�ici olarak aktivasyonunda rol� olan E2F transkripsiyon fakt�r�n baskılanmasını kaldırır. G1 de siklin E -cdk2 kompleksi (MTOC) mikrot�b�lleri organize eden merkezin iki sentromere dublikasyonunu aktive eder32. Siklinlerin uyarıcı etkileri CDK inhibit�rleri CKI tarafından �nlenmektedir. G1/S fazı ge�işi i�in �nkoşul CKI ların baskılanmasıdır. �rneğin h�cre siklusuna giriş i�in siklin D1 d�zeyinin y�kselmesi yeterli değildir. ERK (extracelllular signal regulated kinase) aktivasyonu da ge� G1’de cdk’ların aktivitesini artırmak i�in birka� aşamada rol oynar. ERK aynı zamanda CKI’ların inhibisyonunda da rol oynamaktadır33. G1 fazı boyunca h�cre �oğalmasını engelleyen bir�ok genin baskılanması i�in ERK’in s�rekli aktivitesi gereklidir. Tek başına ERK aktivasyonu h�cre siklusuna girişi sağlama- ya yetmez. V�cut h�crelerinde ERK, h�cre siklusunun G2/M fazında aktive olur. Metafazda tutulan h�crelerde ERK fosforillenmemiş durumdadır33. Eş zamanlı �oğalan (senkronize) HeLA ve NIH 3T3 h�crelerinde ERK’in aktivasyonunun S fazının sonuna doğru meydana geldiği ve mitoz sonuna kadar aktif halde kaldığı belirlenmiştir. MEK (MAPK kinaz) inhibit�rleri ile ERK aktivasyonu bloke edildiğinde mitoza girişin geciktiği ardından metafazdan anafaza gecikmeli ge�işin mitoz s�resinin uzamasına neden olduğu belirtilmektedir34. G2/M ge�işinde ERK inhibe edildiğinde M faz s�resi iki kat artar. ERK aktivasyon yolakları hen�z tam olarak anlaşılamamıştır33. Genellikle normal h�crelerde p53, MDM2 proteinine bağlı olarak inaktiftir. p53 ubiquitin ligazla yıkıma uğradıktan sonra aktive olur. Aktive olan p53, p21 ekspresyonunu aktive eder. p21 G1-S (cdk) ve S (cdk) komplekslerine bağlanarak onları inhibe eder ve h�cre siklusu durur. Siklusun durması h�creye tamir i�in zaman kazandırır. Radyasyon ve ila� gibi h�crenin strese maruz kaldığı durumlarda DNA hasarı olursa, h�cre bu uyarıya p53 d�zeyini artırarak yanıt verir. p21’in aktivasyonu sağlanarak G1 kontrol noktasında Rb proteinin daha fazla fosforlanması �nlenerek h�cre siklusu durdurulur. p21 siklin-cdk kompleksini inhibe etmesi yanında “proliferating cell nuclear antijen (PCNA)i de inhibe eder35. Timidin ve metotoraksat (methotraxate) gibi ila�lar h�cre siklusunun ilerlemesini engeller36. 1-3. Normal h�crelerde G2-M ge�işi H�creler DNA sentezinden sonra G2 fazına girer. Siklin B-cdk1 kompleksinin aktivitesi artar, mitoza giriş uyarılır9,19,37. Siklin B-cdk1 kompleksi mitozu ilerleten fakt�r (MPF) olarak da isimlendirilmektedir. Ge� S fazında siklin B sentezlenmeye başlar ve sentez mitoz boyunca devam eder, mitoz tamamlandığında siklin B d�zeyi hızla d�şer. Bu d�ş�ş aktif MPF kompleksinin oluşmasını ve ikinci h�cre b�l�nmesini engeller. Siklin B d�zeyi sitoplazma ve �ekirdek arasında aktif taşınımla d�zenlenir. İnterfaz (G1,S,G2) aşamasında siklin B sitoplazmadadır. Mitoz başlangıcında siklin B cdk 1’e bağlanarak aktif MPF kompleksini oluşturur. İnhibe edici fosforillenme aynı zamanda MPF aktivitesi-ni d�zenleyebilir. cdk1 altbiriminin ikinci kez fosfofosforilenmesi siklin B-cdk1 kompleksi-ni inaktive eder. Wee 1, n�kleer protein kinaz, �ekirdekte MPF kompleksini inaktive ederek erken mitozu engeller11,20,38. Wee1’ın cdk1 altbiriminin ATP bağlama b�lgesini fosforillemesi ile MPF kompleksi inaktive olur. Myt 1, Golgi aygıtında lokalize olan protein kinazdır. Myt 1, cdk1’i fosforiller ve interfazda onun siklin B ile bağlanmasını d�zenler11,20. Cdc25, cdk’lardan inhibe edici fosfat gruplarını kaldıran fosfatazdır. Cdc 25 h�cre siklusunun �eşitli fazlarına ilerlemeyi kontrol eder39. Bu aşama mitoza girişte hız sınırlayıcı basamaktır. cdc25b proteininin G2 fazında birikimi ilk MPF aktivasyonunda kritik rol oynar. cdc25c protein d�zeyi h�cre siklusunun b�t�n fazları boyunca sabit kalır. G2-M ge�işinde, cdc25c �ekirdekte birikir ve mitoz başlangıcında MPF komleksini aktive eder. DNA’sı replike olmamış h�crelerin mitoza girişi MPF kompleksinin inaktive olması ile �nlenir11,20,40. G1 fazını ge�en hasarlı h�creleri ortadan kaldırmak i�in G2 fazı kontrol noktalarında siklin-cdk-CKI sistemi gereklidir11,20. Bu kontrol noktası sağlam olmayan kromozomların ayrılmasını �nler5. G2 fazında, S fazında replike olmuş DNA ve kromatin proteinleri kondanse olur ve kardeş kromatidler olarak paketlenirler. Mitozun metafaz aşamasında kromozomlar ekvator plağına dizilir, ardından kutuplara �ekildikten sonra iki yavru h�creye b�l�n�r. Sentro-merler mikrot�b�llere bağlanamazsa mitoz gecikir. Bu olaylarda siklin B-cdk1 gereklidir. Siklin B-cdk1 kompleksi aynı zamanda (MPF) M fazının ilerlemesinde de anahtar rol oynar. Marumato ve ark. siklin B-cdk1(cdc-2) aracılı fosforilasyonla indirek olarak aurora-A’nın aktive olduğunu bildirmişlerdir41. Siklin B-cdk1 (cdc-2) �ekirdeğe girişte gereklidir. Aurora A’nın aktivasyonu n�kleer translokasyonu sağlar ve siklin B cdk1(cdc-2)’nin tam aktivasyonu mitoza girişi tetikler. �eşitli kanser tiplerinde Aurora A’nın fazla eksprese olduğu belirlenmiştir5,11,20,41,42. 1-3-1. DNA’sı hasarlı h�crelerin G2-M ge�işi DNA hasarından sonra, G2 bloğunun olması i�in cdk 1 defosforillenmesinin inhibisyonu gereklidir9,43. DNA hasarı, cdc-25c’yi fosforilleyen chks1 ve 2 protein kinazların aktivasyonunu sağlar. Fosforillenen cdc-25c, 14-3-3 proteinlerine bağlanarak �ekirdekten sitoplazmaya taşınır. cdc25c �ekirdek i�inde bulunursa, siklin B-cdk1 kompleksini aktive eder. Bunun yanısıra siklinB-cdk1 kompleksin aktivitesine gereken �ekirdek i�indeki cdc25c miktarının yetersiz olmasından dolayı G2 blok aktive olur. Aynı zamanda p53 de G2-M ge�işinde rol oynayabilir9. DNA hasarında p53 stabil kalmakta ve 14-3-3 trans-kripsiyonel olarak aktive olmaktadır. Aktive olan 14-3-3 fosforillenmiş cdc 25c’e bağlanır ve kompleksi sitoplazma i�inde tutar, b�ylece mitoza ge�işe uygun aktif siklin B-cdk1 kompleksi azalır11. p21 ve p53 ikinci tur DNA sentezi yapmış fazla DNA’lı h�creleri G2 ve M fazında engeller5,39. p53, G2’ye girişi inhibe eden 14-3-3 gen transkripsiyonunu artırarak bu ge�işi �nlemektedir. 14-3-3 cdc25c fosfatazla birleşir ve bu kompleks cdc25c’nin �ekirdeğe girişini inhibe ederek DNA ‘yı bloke eder9,11. 1-4. Normal h�crelerde mitoz iplik�ik kontrol noktası Mitoz iplik�ik kontrol noktası metafazdan anafaza ge�işi d�zenler.2,7,11,20,44-46 Bu kontrol noktası b�t�n kinetokorlara uygun mikrot�b�l bağlanmasını kontrol eder ve kinetokor g�zetiminde uygun kromozom ayrılmasını sağlar. Mitotik siklinlerin yıkımından sonra anafaz başlar. Mitotik siklinler ubikuitinlendikten sonra proteozomal yıkım olur. Mitotik siklinlerin yıkımı siklinB-cdk1 kompleksini inaktive eder ve bu inaktivasyon mitozun normal bitmesini sağlar7,11. Mitoz iplik�ik kontrol noktası olgunlaşmamış kardeş kromatidlerin ayrılmasını engeller. Bu kontrol noktasında rol� olan genler, MAD1L1, MAD2, MAD2L1, MAD2B, BUB1, BUBR1, BUB3, TTK, MPS ve CDC20’ dir. Bu genler h�cre siklusunun kontroluna katılır. Mayadan insana kadar MAD ve BUB proteinleri korunmuştur. BUB ve MAD gen �r�nleri kinetokor g�zetimi ve anafaz d�zenlenmesi i�in gereklidir. MAD proteinleri doğru kromozom ayrılmasını, BUB gen �r�nleri ise mitozun ilerlemesini d�zenler47. Drosophila Melonogaster, C.elegans ve farede mitoz iplik�ik kontrol noktasının tamamen kaybolmasının embriyon �l�m�ne neden olduğu g�sterilmiştir7,9,11,48-50. DNA sentezinden sonra kohesin protein kompleksleri kardeş kromatidleri birarada tutar ve kromozomlar oluşur11,20,51,52. Mitoz iplik�ik kontrol noktası anafaz promoting kompleksi (APC) d�zenler. CDC20p APC’yi aktive eder ve pds1p ubiquitinlenme ile yıkılır. Pds1p’nin yıkılması ile separin Esp 1 aktive olur ve kohesin salınır, b�ylece anafazda kardeş kromatidler ayrılır. CDC20p’nin APC’yi aktive etmediği durumlarda kohesin salınmaz, kardeş kromatidler ayrılamaz ve anafazda inhibisyon meydana gelir10,53. CDC20’nin MAD2, BUBR1, BUB3 ile kompleks oluşturması anafaza girişi beklemeye alır. 2- Kanser ve kontrol noktası inaktivasyonu Gen mutasyonlarından dolayı G1-S ge�işindeki değişimler kansere neden olabilir. Kanser h�crelerinin karakteristik �zelliklerinden biri b�y�me uyarımından bağımsız olarak G1 fazına tekrar girebilmeleridir. Rb fosforillenme/defosforillenme dengesizliği olduğunda, G1-S fazları arası ge�işlerde olan değişiklikler h�crelerin �oğalmasını değiş-tirebilir. Rb gen mutasyonları insan kanserlerinden bazılarında (glioblastoma ve Retino-blastoma vb) tanımlanmıştır. T�m�r vir�sleri HDAC ile Rb’nin bağlanmasını inhibe edebilir. Siklin D’nin fazla eksprese olduğu bazı durumlarda ise E2F aktifleşmesinden sonra Rb inhibisyonunu sağlayan defosforillenme olmadığında S fazına hatalı ilerleme olabilir11. Kusurlu G1 siklin E-cdk2 kompleksi sentriollerin hatalı replikasyonunu uyarmaktadır11. H�crede iki veya daha fazla sentriol�n varlığı anafazda hatalı kromozom ayrılmasına neden olur. Bazı insan kanserlerinde sentriollerin fazla dublikasyonu da belirlenmiştir7,11. 2-1. DNA’sı hasarlı kanser h�crelerinde G1-S ge�işi: Radyasyon v.b. etkenlere maruz kalan h�crelerde h�cre siklusunda hatalar olmaktadır11,54. �rneğin Gama radyasyonuna maruz kalan h�crelerde fonksiyonel p53 geninin yetersiz olmasından dolayı bu h�creler G1’de tutulamaz ve S fazında hasarlı DNA’yı dublike ederek gen mutasyonuna ve/veya hatalı kromozom dizilimine neden olur11,54-56. H�cre �oğalmasını gen delesyonu, fazla gen ekspresyonu ve nokta mutasyonlar etkilemektedir. İnsan kanserlerinde farklı genlerde nokta mutasyonlar ve delesyonlar vardır19. İnsan kanserlerinde en sık g�r�len mutant gen p53’t�r. Normal bir h�crede DNA hasarı olduğunda, p53 d�zeyi artar ve h�cre siklusunu G1 fazında inhibe ederek DNA onarımı i�in h�creye zaman kazandırır6,43,54. Hasar tamir edilemiyorsa h�cre apoptozise gider43. Hasarlı h�crenin �l�m� veya h�cre siklusunda kalmasının nasıl sağlandığı tam olarak bilinmemektedir. p53 mutasyonlarında h�creler b�l�nmeye devam eder. Bu mutasyonlar sonucunda t�m�r baskılayıcı fonksiyonlarında kayıp olurken diğer yandan onkojenik fonksiyon ortaya �ıkabilir11,15,20. Muskarinik resept�r agonist ve antagonistler varlığında �oğaltılan K562 h�crelerinde siklin D1 transkripsiyon seviyelerinin değiştiği belirlenmiştir57. Bellamy ve ark. 5 gray gama radyasyonunun fibroblastlarda b�y�menin durmasına, aynı doz radyasyonun ince bağırsak kripto h�crelerinde ise apoptozise neden olduğunu g�stermişlerdir5,22. p53 aynı zamanda cdk’ların inhibit�r� p21 transkripsiyonunu artıra-rak da DNA hasarına yanıt verir7,11,20. S fazında eksprese edilen siklin A erken fazda cdk2 ile sonraki fazda cdc ile birleşir. Siklin-cdk kompleksi DNA sentezinin başlamasında rol oynar, cdk ekspresyonunun inhibisyonu ise h�cre siklusunun durmasına neden olur6,9. ATM ( Ataxia Telengiectasia Mutant kinaz ) tarafından p53’�n aktivasyonu DNA onarımı ve apoptozisi koordine eden DNA hasar sinyal yollarına aracılık eder59. ATM �ift iplik kırıklarına cevapta ve ATR (ATM ve Rad3 related) olarak adlandırılan kinaz diğer tip DNA hasarlarına cevapta �nerilmektedir60. H�cre siklusunda ATM ve CHK2 ekspresyonu nispeten devamlı olmasına rağmen ATR ve CHK1 G1 fazının başında ve ortasında d�ş�kt�r. ATR ve CHK1 G1/S ge�işine yaklaştık�a �nem kazanır. ATM/ATR p53 transkripsiyon fakt�r�n� fosforiller. ubiquitin kinaz,MDM2 p53’�n hızlı sirk�lasyonunu sağlamaktadır61,62. Ayırıcı hedef mekaniz-malar hala a�ıklanamamıştır. p53‘le uyarılan G1 fazında duraklamada p21Cip1/Waf 1’in rol� vardır65. Aynı zamanda PCNA (proliferating cell nuclear antigen) inaktive olmaktadır. PCNA, DNA sentezini katalize eden, DNA tamirinde yer alan DNA polimeraz delta’nın kofakt�r�d�r. Sentezi h�cre siklusunun ge� G1 fazında baslayarak orta-ge� S fazinda en y�ksek değere ulasmaktadir43,59,60. p21, cyc-cdk kompleksini inhibe etmesi yanında PCNA’i de inhibe eder. H�cre siklusunun G1/S fazında durdurulmasında yeni belirlenen n�kleer protein ICBP90’un p53/p21Cip1/WAF 1 aracılı yolaklarda hedeflerden biri olarak �nerilmektedir22,43. İnsan Rad 9 ve Rad 17 proteinlerinin S fazı başlangıcındaki kontrol noktasında ve kromozom kararlılığının s�rd�r�lmesinde �nemli olduğu belirlenmiştir37. Rad 9’un ATR kinazla b�y�k protein kompleksinin fosforillenmesine aracılık ettiği de �nerilmektedir69. p53 ve Rb protein fonksiyon kaybının nedenleri mutasyon, delesyon veya diğer proteinlerle bağlanma olabilir25. Rb kontrolu kanser h�crelerinin bir �ok tipinde bozulmaktadır. Rb kontrolunun bozulma nedeni Rb fosforillenmesinde rol� olan siklin ve cdk’larda onkojenik mutasyonlardır63. p53 fonksiyonu cdk 4 ve cdk 6 supressorlerinin fazla ekspresyonu ile baskılanır9,64. Genomda onkogenik lezyonlara p53 fonksiyonunun bozulması neden olur. Bunun nedeni p53’�n apoptozis �ncesi d�zenlenmesinin ger�ekleşmemesidir25,41. H�cre siklusunda kontrol�n kalkması p21, p27, p57 gibi p53’�n downstream genlerinde kusurlara neden olabilir. Cdk’ların ve siklin-cdk komplekslerinin aktivitelerini Cdk (p21, p27, p57)’nin inhibit�rleri inhibe eder ve h�crenin S fazına girişini engeller4,5,6,7,11,22,25,26,65. Bazı t�m�rlerde cdk4 ve cdk 6’nın negatif d�zenleyicileri olan p15 ve p16’nın mutant olduğu da rapor edilmiştir5,22,41,53. T�m�r h�crelerinin bir kısmında cdc4 de kusurlar veya cdc4’�n ekspresyonunun fazla olmasından dolayı siklin E d�zeyi normal değildir. Bazı t�m�r h�crelerinde siklin E-cdk2’nin negatif d�zenleyicisi olan cdk inhibit�r�, p27’nin kaybolduğu da belirlenmiştir56,60. 2-1-1. p53 aracılı apoptosis p53 ve Bcl 2, programlı h�cre �l�m�nde anahtar rol oynayan genlerdir66. Normalde p53 h�cre akibetini belirleyen molek�ler ağı d�zenler. cMyc (n�kleer fosfoprotein) p53’� se�ici olarak aktive eder ve p53 apoptozisi başlatır2,5,22,43. N�kleer fosfo protein cMyc, Fas ligand ve Fas resept�rle birleşir. Bu proteinin p53 bağımlı ve bağımsız yolaklar ile sitokrom c salınımını ind�kleyen bax’ın transkripsiyonunu d�zenlediği de d�ş�n�lmektedir6,65. Hasarlı h�crelerde fonksiyonel p53 yoksa, h�cre siklusu kontrol noktaları tarafından kontrol edilmeden siklus ilerler5,9. p53’�n d�zenleyici aktivitesini ge�tiğini g�steren alternatif yol ise p53’un negatif d�zenleyicisi Mdm 2 (murine double minute 2) dir. Mdm2 proteini, p53’� kontrol altında tutar ve p53’�n G1/S ge�işinde siklusu durdurmasını ve apoptozisi engeller. Radyasyon ve benzeri etkenlerle h�cre etkilendiğinde Mdm2 proteininin p53’ bağlanma b�lgesinde yapısal değişiklikler meyda-na gelir. Bu nedenle Mdm2 p53’� bağlayamaz ve serbest p53 transkripsiyonel aktivitesi ile G1 ve G2 kontrol noktalarında siklusu durdurur ve bax genini aktive ederek apoptozise neden olur58. Mdm2, p53’�n transkripsiyonunu azaltır ya da p53’e bağlanarak aktivitesini inhibe edebilir. L�semi, lenfoma, sarkoma glioma ve meme kanserinde Mdm2 gen amplifikasyonu g�sterilmiştir2. �ok organize bir işlem olan apoptozis zararlı ve anormal h�crelerin yıkımını sağlamaktadır3,11,65. Apoptozis yolunda iki d�zeyde mekanizma bozuklukları g�r�l�r: 1. Apoptozisi d�zenleyen genlerde mutasyon ve bu nedenle apoptozise gitmeyen h�crelerin yaşamasıdır, 2. Apoptozise diren� geliştiren h�crelerin Darwinizm (doğal se�ilim) ile se�ilip yaşamaya devam etmesidir66. 2-1-2. Apoptozise karşı mekanizmalar: Bcl 2 h�cre �l�m�n� inhibe ederek h�creyi apoptozise karşı korumaktadır21,66,67,68. Bu ailenin diğer �yelerinden Bcl-xL, mcl ve bag 1 h�cre �l�m�n�n inhibit�rleri iken bad, bax ve bik apoptozisi ilerletirler3,67. GADD45 (a growth arrest and DNA damage (gadd)-induced gene) h�cre siklusunun G2-M kontrol noktasında �nemli rol� olan n�kleer proteindir. Bu protein cdc2 proteini ile etkileşerek cdc2 kinaz aktivitesini inhibe etmektedir. cMyc, GADD45 ve cki genleri p15, p21, p27’yi baskılayarak h�cre b�y�mesini sağlar2,7,9. Yaşam fakt�rleri olmadığında c-Myc onkogeni h�creleri apoptozise g�t�r�r68,69,70. Apoptozis �ncesi ve sonrası olaylar tamamen a�ık değildir. Bcl-2 mitokondrinin dış zarında bulunur ve mitokondriden sitokrom c salınımını bloke eder56,70. Sitokrom c kaspazları aktive ederek apoptozisi ind�klemektedir3,5,36,67. Bcl-2’nin ekspresyon d�zeyi apoptozisi belirleyen fakt�rlerden birisidir. Bcl-2 ekspresyonu fazla olan h�creler h�cre �l�m�nden ka�abilir30,65. Antiapoptotik Bcl-2 �yeleri kaspaz aktivasyonunu �nleyerek antiapoptotik etki g�sterirler. Bazı �alışmalarda Bcl-2 �ok y�ksek bulunmasına rağmen h�cre �l�m�n�n arttığı da g�sterilmiştir7. NF-kB transkripsiyon fakt�r�n�n Bcl-2 ailesini up-regule ettiği bilinmektedir. Bcl-2 aynı zamanda Ras2’nin antiapoptotik aktivitesini de d�zenler.2 Bcl-2’nin diğer d�zenleyici mekanizması, bax gibi b�y�me d�zenleyicilerinin aktivitesini inhibe ederek apoptozisi engellemektedir2,7,25,43,67. 2-1-3. Apoptozis kontrol noktaları Apoptozisin olup olmayacağını Bax ve Bcl-2 dengesinin doğruluğu belirler7,62. H�crelerin apoptozise gitmesi i�in Bax d�zeyinin Bcl-2’den fazla olması gerekir4,5,9,25. Bu mekanizma apoptozisde kontrol noktası 1 olarak �nerilmiştir 25,64 (Şekil 4). Yaban tip p53 varlığında Bcl-2 ekspresyonu az olan h�creler apoptozise gider5,71. Tersi olursa yaban tip p53 az, Bcl-2 fazla ise �ok mutasyon olabilir. Bunun nedeni h�cre proliferasyonunun aktive olmasıdır3,9,25. Bcl 2 ailesinin en b�y�k proteini Bcl-XL, Bcl-2’ ye benzer yolda hareket eder ve Bcl-2 aktivitesini baskılayan Bak apoptozise neden olur5,9,19,43,68,72,77. Apoptozis yolağında ikinci kontrol noktası �ok iyi belirlenememiştir. Interl�kin converting enzim (ICE) prokaspaz 1 olarak bilinmektedir. ICE DNA onarım enzimleri ile etkileşmektedir.9,25 Polyadenosin difosfat-riboz polimeraz DNA kırıklarını tanır ve DNA onarımına katılır. N�kleer membran proteini lamin A, PARP’ı par�alar ve apoptotik h�cre morfolojisi meydana gelir. ICE ile PARP inaktive olursa, apoptozis başlar9,68. 2-2. Kanser h�crelerinde G2-M ge�işi: Kanser gelişiminde ve/veya hastalığın ilerlemesinde G2-M ge�işinde değişimlerin rol oynadığı belirlenmiştir. İyonize edici radyasyon Ku homoloğu olan protein kinazları, ataxia telegiectasia mutant (ATM) ve ATM ilişkili (ATR) genleri aktive eder74. Mayada yapılan �alışmalarda telomer idamesi ve DNA onarımı arasındaki bağlantı g�sterilmiştir75. Ku, DNA kırıklarının onarımında homolog olmayan u�lar i�in gereklidir. Ku telomerik DNA’ya bağlanır ve G zengin dizilerin işlenmesine katılır. Telomer idamesinde rol� olan Ku, DNA’larında �ift iplik kırığı olan h�crelerin G2-M ge�işinde aktive olmaktadır76. Chk1 ve Chk2 protein kinazlar ilk olarak mayada g�sterilmiştir. Bu kinazlar, DNA hasarı sonucu aktive olan h�cre siklus kontrol noktalarında �nemli rol oynamaktadır. Mutant Chk2 Li-Fraumeni sendromlu hastalarda bulunmuştur11,20,77. Chk2 t�m�r baskılayıcı gen olmaya adaydir. DNA hasarının ardından, Chk1 ve Chk2 yalnız G2 bloğunu uyaran cdc25c’yi fosforillemez; aynı zamanda stabilizasyon i�in p53 fosforilasyonunu da uyarır. Mikrot�b�l inhibit�rlerinin yaban (wild) tip p53’l� fare embriyo fibroblastlarına verilmesi ile G2-M ge�iş bloğu aktive olmaktadır bunun yanısıra mutant p53‘l� h�crelerde h�cre siklusu durdurulamamıştır. Bu blok kromozomların ayrılması ve mitoz tamamlanmadan �nce diğer S fazına ge�işi �nleyerek aneuploidiyi engellemektedir. B�ylece mutant p53 uygun kromozom ayrılması olmaksızın tekrar tekrar d�ng�ye neden olarak genomik dengesizliğe neden olmaktadır (�rneğin aneuploidi). Bu cdk’ların aktivitelerinin inhibisyonu ile ger�ekleşir11,20,35. Bu ge�işin inhibisyonu p53’�n G2’ye girişi inhibe eden 14-3-3 geninin transkripsiyonunu artırmasıyla sağlanmaktadır. 14-3-3 cdc25c kompleksi, cdc 25c’nin �ekirdeğe girişini engeller9,36. Memelilerde DNA hasarı sonucunda tetiklenen sinyal ileti kaskadında ATM ve ATR protein kinazların �nemli rolleri vardır. chk1 ve chk2 bu kinazların kontrol noktası fonksiyonlarına aracılık etmektedir78. ATM ve ATR stress olmadığında aktive olmazlar, strese maruz kalınca aktive olmaktadırlar. ATM kinaz normal h�cre siklusu ilerlemesinde veya h�cre farklılaşmasında gerekli değildir79. 2-3. Kanser h�crelerinde mitoz iplik�ik kontrol noktası Bazı araştırmacılara g�re kanser gelişimini ve genomik dengesizliği mutasyon oranları ile a�ıklamak m�mk�n değildir11,12,80-82. Genomik dengesizlik somatik h�cre gen mutasyonu veya aneuploidi gibi kromozom anomalileri i�erebilir. Aneuploidi t�m�r baskılanmasında, h�cre siklusunun d�zenlenmesinde, sentrozom oluşumu ve fonksiyonunda, h�cre b�y�mesi, metastaz ve metabolizmada bulunan �ok sayıda genin dengesizliği olarak tanımlanabilir.11 Kanser gelişimi ve ilerlemesinde aneuploidilerde mitotik kontrol noktası i�indeki MAD veya BUB genlerindeki mutasyonların rol oynayabileceği �nerilmektedir7,44. Bu mutasyonlar mitotik kontrol noktası değişimine, metafazdan anafaza ge�iş sırasında kromozomların yanlış ayrılmasına ve aneuploidiye neden olur. Bu tip mutasyonlar ilk olarak aneuploidi fenotipli olarak sınıflandırılan 19 kolorektum kanser h�cre soyunda �alışılmıştır7,44. Ondokuz h�cre soyundan ikisinde BUB1 geninde farklı mutasyonlar belirlenmiştir. Aneuplodili bireylerde hBUB1 geninde kalıtsal mutasyonlar bulunmuştur83. BUB1 �� fonksiyonel domain i�erir: bunlar CD1, n�kleer lokalize edici domain (NLS) ve kinaz domain (CD2)’lerdir. CD1 i�inde �er�eve kayması ve anlamsız mutasyonlar bulunmuş, NLS veya CD2 domainlerinde ise mutasyon bulunamamıştır. Farklı araştırıcılar aneuploidi belirlenen kanserlerde BUB ve MAD genlerinde mutasyonlar bulmuştur7,83. Fakat bu mutasyonlar ile ilgili �alışmalar hala yetersizdir. İnsan kanserlerinde mitoz iplik�ik kontrol noktaları hakkında bilinenler �ok azdır. İnsan kanserlerinin �oğunda mutant MAD1’in kromozom instabilitesine neden olduğu belirlenmiştir11. Aurora kinaz ailesi h�cre siklusunu G2/M kontrol noktasından sonra mitoz kontrol noktasında veya mitozun sonuna doğru rol oynar84-87. Aurora kinazlar hatasız h�cre b�l�nmesi i�in gereklidir84. Aurora kinazların kromozom dizilimi, kromozom ayırımında ve sitokinesisde �nemli rolleri vardır. Aneuploidi olan t�m�rlerde Aurora kinaz’ın fazla ekspresyonu ve sentrozom amplifikasyonu belirlenmiştir88. Aurora A kinaz p53 gibi t�m�r baskılayıcı proteinleri fosforilleyerek onların aktivitelerini de d�zenlemektedir85. Aurora A ve B’nin ras yolağı aracılığı ile h�cre transformasyonuna neden olduğu g�sterilmiştir86-88. Bu nedenle Aurora kinaz inhibit�rleri ile h�cre siklusu bloke edilerek kanser tedavisine y�nelik �alışmalar yapılmaktadır. Aurora B kinaz inhibit�r� AZD1152 l�semi tedavisine yeni etken madde olarak �nerilmektedir89. 2-4.Kanser h�crelerinde sentriol anomalileri Kanser h�crelerinde sentriollerin fazla duplike olduğu belirlenmiştir. Normal h�creler, h�cre siklusunun G1 fazında siklinE-cdk2 kompleksleri ile sentriol kopya sayısını d�zenler11,32. Anormal spindle (asp) gen �r�n� mikrot�b�l assosiye eden proteindir. Asp proteini kutuplarda herbir mitotik iplik�iğin herbir sentrozoma bağlanmasında rol oynar. Mitozun metafazdan anafaza ge�işte tutulmasının nedeni asp mutasyonu sonucu anormal iplik�ik morfolojisidir. p53, sentrozom replikasyonunda rol oynayabilir11. Fonksiyonel p53 proteini olmayan fare embriyo h�crelerinde bir h�cre siklusu sırasında �ok sayıda sentrozom kopyası g�sterilmiştir. Mitoz sırasında sentrozom sayısının �ok olmasının kromozomların yanlış dağılımına ve bu nedenle aneuploidiye yol a�tığı bildirilmiştir7,11. 2-5. Tedavi potansiyeli İnsan kanserlerinin %50’sinden daha fazlasında p53 mutasyonunun olduğu rapor edilmiştir84,90. D�zenleyici sinyal yollarında anahtar oyuncuların rol�n�n anlaşılması, bilgi artışının yanısıra tedavi hedef ve stratejilerinin belirlenmesine katkı sağlayacaktır. (7hidroksistaurosporin) UCNO1 olarak tanımlanan antikanser etkeninin cdc25c‘yi inhibe ederek G2/M kontrol noktasını bozduğu rapor edilmiştir. Kemoterapi ve radyoterapi gibi anti-kanser tedavilerine diren�, DNA hasar kontrol noktalarının değişmesi ile m�mk�n olabilir91. Kansere karşı ila� tedavisinin gelişimi h�cre transformasyonu i�inde molek�ler hedeflere daha fazla odaklanmak gereklidir. Araştırmalar h�cre siklus kontrol�n�n d�zenlenleyen kimyasal cdk inhibit�rlerinin araştırılmasına d�nm�şt�r2,84. Kanser gelişmeden �nce p53 ve pRb mutasyonlarının taranması da t�m�r gelişiminin erken teşhisine olanak sağlayacaktır72,90. Bir grup araştırıcı siklin A veya E’nin fazla ekspresyonunu ve p53 mutasyonunu ‘’border line’' ve invasif yumurtalık kanserlerinde g�stermişlerdir9,92. Check point kinase 1 (Chk 1) kanser tedavisinde yeni hedef olarak g�sterilmektedir93. Kemoterapik etkenlere diren� g�steren yumuşak doku sarkomalarında G2/M kontrol noktasının korunduğunu g�stermek i�in immunhistokimyasal analizler kullanılmıştır. Sonu� H�cre siklusunda olaylar kaskadını d�zenleyen ve kontrol eden etkileşimler �ok sayıda ve komplekstir. T�m�r baskılayıcı fonksiyonun ve programlı h�cre �l�m yolaklarının anlaşılması y�n�nde ilerlemeler olmasının yanısıra ��z�mlenmemiş �ok sayıda soru vardır. Kemoterapi ve biyoterapi i�in h�cre siklus kontrol noktaları b�y�k potansiyele sahip hedeflerdir. Kemoterapi ve radyoterapi sonrası kanser h�crelerinin yaşaması onarım yollarındaki hasarlara bağlı olabilir. H�cre siklus kontrol noktalarında ve DNA onarım yollarındaki molek�ler bileşenlerin daha iyi anlaşılması i�in in vivo ve in vitro �alışmalar klinik �alışmalarla da desteklenmelidir7,9,11,33,80,93,94. 1) Lodish H, Berk A, Zipursky SL, Matsudaira P, Baltimore D, Darnell JE. Molecular Cell Biology. 4th edition: WH Freeman and Co, New York, 2000.